«Φρανκενστάιν Παιδαγωγός» ή «Βοήθησέ με να το κάνω μόνος μου»

Ο τίτλος μπορεί να ακούγεται προκλητικός, ενδεχομένως και τρομαχτικός. Να σας θυμίσω το βιβλίο «Φρανκεσταϊν ή ο Μοντέρνος προμηθέας «γραμμένο από την Mary Shelley (Λονδίνο 1818) που όταν κυκλοφόρησε προκάλεσε μεγάλη ανατριχίλα! Στη συνέχεια ο «ήρωας» Φρανκεστάιν, μέσα από τις πολλαπλές αφηγηματικές και κινηματογραφικές διασκευές, ταυτίστηκε ως ένας επικίνδυνος επιστήμονας. Στην προσπάθεια του να καταλάβει το μυστικό της δημιουργίας, κατασκεύασε ένα ανθρώπινο τέρας, το οποίο εγκαταλελειμμένο στο έλεος του και χωρίς υποστήριξη άρχισε να διαπράττει ειδεχθή εγκλήματα.

Μήπως κατ΄αναλογία, είμαστε εν δυνάμει παιδαγωγοί Φρανκεσταϊν;

Το ερώτημα φυσικά είναι εκούσια προκλητικό. Το έθεσε ο καταξιωμένος Γάλλος παιδαγωγός Philippe Meirieux στο βιβλίο του, «Φρανκεσταϊν Παιδαγωγός» (Παρίσι 1996).

Υπό το πρίσμα τριών κλασσικών μύθων: τον μύθο του Πυγμαλίωνα, του Φρανκεστάιν και το παραμύθι του Πινόκιο, επανεξετάζει αυτήν την αναπαράσταση της εκπαίδευσης ως απόλυτη κυριαρχία στον «Αλλον» και ολοκληρωτικό έλεγχο της πορείας του στην διάρκεια της ζωής του. Ο Meirieux, αναλύοντας τους μύθους αυτούς, μέσα από την παιδαγωγική του φιλοσοφία καταλήγει πως μια τέτοια προοπτική της εκπαίδευσης οδηγείται αναπόφευκτα στην αποτυχία και καταστροφή.

Αντίθετα υποστηρίζει πως ο παιδαγωγός πρέπει ν’ απαρνηθεί το σχέδιο της κατασκευής του Άλλου, στην περίπτωση μας του εκπαιδευόμενου, και να επικεντρωθεί στις συνθήκες που θα του επιτρέψουν, όπως έγραφε ήδη ο πατέρας της παιδαγωγικής Pestalozzi το 1797, να δημιουργήσει ο ίδιος το έργο της ζωής του μαθαίνοντας «με το μυαλό, την καρδιά και το χέρι».

Επίσης να αναφερθώ στον διαφωτιστή σuγγραφέα Jean Jacques Rousseau που στο έργο του «Αιμίλιος η περί Αγωγής» (1762) υποστηρίζει ότι το παιδί πρέπει να είναι ο κύριος πρωταγωνιστής της προσωπικής του αναζήτησης και εκπαίδευσης, σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα του και τις κλίσεις του.

Με την ανάπτυξη των επιστημών της εκπαίδευσης στις αρχές του 20 αιώνα πολλοί προοδευτικοί παιδαγωγοί αμφισβητούν την καταλληλότητα και την αποτελεσματικότητα ενός αυταρχικού και παραδοσιακού σχολείου προτείνοντας διαφοροποιημένες παιδαγωγικές θεωρίες και πρακτικές. Οραματίζονται την νέα «παιδαγωγική Κοπερνίκια επανάσταση», όρος δανεισμένος από την φιλοσοφική θεωρία του Καντ, τοποθετώντας, όπως ο Κοπέρνικος έβαλε τον ήλιο στο κέντρο του ηλιακού συστήματός μας, τον μαθητή στο επίκεντρο του εκπαιδευτικού συστήματος. Ξεκινάει μια ατέλειωτη συζήτηση και διαμάχη πάνω στη φιλοσοφία και στη μεθοδολογία της εκπαίδευσης. Ανοίγουν πειραματικά και αυτοδιαχειριζόμενα σχολεία όπως αυτά με το σύστημα Μοντεσσόρι ή του Ονίλ « ελεύθερα παιδιά του Σάμερ χιλ».

Στην περιοχή της Γενεύης μια πληθώρα διανοητών και δασκάλων όπως ο Adolphe Ferrier που υποστηρίζει ένα κίνημα για το ενεργό σχολείο, ο επαναστάτης και μεταρρυθμιστής « δάσκαλος που έκανε τα παιδιά να ονειρεύονται» Celestine Freinet, εισάγει την ελεύθερη έκφραση των παιδιών με την τυπογραφία, την σχολική εφημερίδα και τον κινηματογράφο στο σχολείο. Ο Edouard Clapadere που διακηρύττει « τα μαθήματα είναι φτιαγμένα για τους μαθητές και όχι οι μαθητές για τα μαθήματα», ιδρύει το πρώτο Ινστιτούτο Επιστημών για την Εκπαίδευση το 1912 « Jean Jacques Rousseau”. H ελβετική πόλη βρίσκεται στην πρωτοπορία της παιδαγωγικής σκηνής με τον κορυφαίο εκπρόσωπο της φιλοσοφίας της εκπαίδευσης Jean Piaget.

Το ζήτημα της μετάδοσης της γνώσης και της μεθοδολογίας της μάθησης, τι, πώς και γιατί μαθαίνουν οι μαθητές μας, είναι ένα τεράστιο και δύσκολο ζήτημα με αναπάντητα ερωτήματα.

Με αφετηρία αυτήν την σύντομη αναδρομή στις παιδαγωγικές μεταρρυθμίσεις και εναλλακτικές πρακτικές σας προσκαλώ να συζητήσουμε, να προβληματιστούμε και ίσως να αναθεωρήσουμε τα εκπαιδευτικά μας πρότυπα και στερεότυπα σχετικά με την εκπαιδευτική διαδικασία και πράξη.

Σε μια εποχή που το δημόσιο υποχρεωτικό σχολείο τείνει να απειλείται, κατασκευάζει καταναλωτές της μάθησης και σχεδιάζει την γνώση ως προϊόν με αγοραστική αξία και επένδυση για το επαγγελματικό μέλλον. Σε αυτή την νέα εποχή εμείς οι εκπαιδευτές πώς και με τι αντοχές, όρεξη και τίμημα, βιώνουμε μέσα από τις συμπληγάδες πέτρες της εκπαίδευσης το έργο μας και ποια είναι η απήχηση του στους μαθητές μας;

Συνοπτικά θα καταλήξω, αφήνοντας όλα τα ερωτηματικά, τα προβλήματα και τα εμπόδια ανοιχτά, σε αυτό που από την εποχή του Πλάτωνα του Αριστοτέλη και του Αγίου Αυγουστίνου είχε ήδη εντοπιστεί: Το να μαθαίνει κάποιος, στην περίπτωση μας ο εκπαιδευόμενος μαθητής είναι δύσκολη υπόθεση. Επειδή καλείται να μάθει « να κάνει κάτι που δεν ξέρει να κάνει, για να μάθει να το κάνει.»

Αναμφισβήτητα, μόνο όταν το υποκείμενο θελήσει και αποφασίσει το ίδιο να μάθει τότε θα οδηγήσει τον εαυτό του στην μάθηση. Κανείς δεν μπορεί να αποφασίσει να μάθει στην θέση του άλλου. Το παιδί αντιδράει και αντιστέκεται στην επιβεβλημένη και υποχρεωτική μάθηση, επειδή νιώθει ότι περιορίζεται η ελευθερία του, η αυτοδιάθεση του και ακυρώνεται η φυσική επιτακτική ανάγκη του για παιχνίδι και ελεύθερη έκφραση. Για να εξασφαλιστεί μια ομαλή και αβίαστη πορεία προς τη μάθηση πρέπει να νιώθει ότι η τελευταία τον αφορά, τον ενδιαφέρει, τον κινητοποιεί, διανοητικά, συναισθηματικά και σωματικά. Τέλος όλες τις γνώσεις που οφείλει να αναπαραγάγει θα πρέπει να μπορέσει να τις συνδέσει με την πρακτική πλευρά της πραγματικής ζωής. Μόνο κατ ‘ αυτό τον τρόπο θα καταφέρει να χειραφετηθεί, να αναπτύξει αυτόνομη ολοκληρωμένη προσωπικότητα για να πορευτεί οπλισμένος και ικανοποιημένος στον έξω κόσμο της κοινωνίας.

Κλείνοντας σας παραθέτω ένα παραδειγματικό απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Marguerite Duras “Η καλοκαιρινή βροχή” (Παρίσι 1990): διάλογος μεταξύ των κηδεμόνων του Ernesto, του δάσκαλου και του Ερνέστο.

Ο δάσκαλος: Κατ’ αρχάς, το παιδί σας ο Ερνέστο, σας εξηγεί γιατί αρνείται να συνεχίσει το σχολείο;

Ο πατέρας: Ακριβώς ναι, αλλά εδώ παραξενεύει, μπλοκάρει το πράγμα…Μας λέει: δε θέλω να ξαναγυρίσω στο σχολείο γιατί στο σχολείο μου μαθαίνουν πράγματα που δεν ξέρω.

Και παρακάτω, διάλογος του δασκάλου με τον μαθητή Ερνέστο.

Ο δάσκαλος: Ώστε αρνούμαστε να μορφωθούμε Κύριες;

Ο Ερνέστο: Όχι, δεν είναι αυτό Κύριε. Αρνούμαστε να πάμε στο σχολείο.

Ο δάσκαλος: Γιατί;

Ο Eρνέστο: Ας πούμε ότι δεν αξίζει τον κόπο.

Ο δάσκαλος: Και πώς θα μάθουμε τότε;

Ο Ερνέστο: Θα μάθουμε όταν θα θελήσουμε να μάθουμε.

Ο δάσκαλος: Και αν δεν θέλουμε να μάθουμε;

Ο Ερνέστο: Εάν δεν θέλουμε να μάθουμε, δεν αξίζει τον κόπο να μάθουμε.

Ο δάσκαλος (ουρλιάζοντας!) Το σχολείο είναι υποχρεωτικό Κύριε! ΥΠΟΧΡΕΩΤΙΚΟ!

ΜΑΪΟΣ 2023

ΠΑΖΑΧΑΡΟΠΟΥΛΟΥ ΣΟΦΙΑ-ΕΛΕΝΗ