Εισήγηση για την 25η Μαρτίου 2022
(Προσφ.)
«Ούτε σε δουλεύω πασά, ούτε σ’ ωφελώ κι αν σε δουλεύσω». Συλλογίζομαι ότι η απόκριση του Αθανασίου Διάκου στον Ομέρ Βρυώνη μετά την ήττα στη μάχη της Αλαμάνας, είναι ένα καλό σημείο εκκίνησης, προκειμένου να κατανοήσουμε την ουσία μιας Επανάστασης, η οποία δεν άλλαξε μόνο τον Ελληνικό τόπο, αλλά αποτέλεσε ταυτόχρονα ένα πανευρωπαϊκό σάλπισμα λευτεριάς για όλους τους λαούς, που στέναζαν κάτω από τον ζυγό ξένου δυνάστη στις αρχές του 19ου αιώνα. Στη σύντομη εισήγησή μου θα ήθελα να επιμείνω σε δύο βασικά, κατά την άποψή μου, ζητήματα: το πρώτο είναι ο θαυμαστός τρόπος με τον οποίο μια Επανάσταση «ατάκτων» και κατά βάση πεινασμένων Ελλήνων μεταστοιχειώθηκε σε ανεξάρτητο Κράτος, το οποίο ξεκινώντας από το μηδέν έγινε μια οντότητα άξια να συγκαταλέγεται στην ομάδα των ευνομούμενων Πολιτειών της σύγχρονής του πραγματικότητας. Το δεύτερο είναι η σημασία της συμμετοχής όλων όσοι ενεπλάκησαν -εκούσια ή ακούσια- στις μάχες, τις νίκες και τις ήττες, τα βασανιστήρια και τις σφαγές.
Όσο απομακρυνόμαστε ιστορικά από την περίοδο του Ελληνικού Αγώνα για την Ανεξαρτησία (1821-30) θεωρούμε μάλλον αυτονόητη την απόφαση των συμπατριωτών μας να ενωθούν και να πολεμήσουν, για να κερδίσουν την ελευθερία τους. Ωστόσο, μια προσεκτική ματιά στα δεδομένα εκείνης της εποχής θα μας βεβαιώσει ότι τα πράγματα ήταν εντελώς διαφορετικά. Αφενός, κατά τις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή δεσπόζει η «Ιερά Συμμαχία», στην οποία συμμετέχουν η Ρωσία, η Αυστρία και η Πρωσία. Σκοπός τους η πάση θυσία στήριξη των απολυταρχικών καθεστώτων, ιδίως των Αυτοκρατοριών της εποχής, και η κατάπνιξη των επαναστατικών ιδεών, τις οποίες ανέδειξε η Γαλλική Επανάσταση του 1789, ως αποτέλεσμα του πνευματικού κινήματος του Διαφωτισμού. Για παράδειγμα, τα επαναστατικά κινήματα στην Ισπανία και την Ιταλία, σε χώρες δηλαδή σαφώς μεγαλύτερες και ισχυρότερες από τη δική μας, κινήματα τα οποία εξερράγησαν την ίδια σχεδόν χρονική περίοδο με την Ελληνική Επανάσταση, κατεστάλησαν βίαια από στρατεύματα που έστειλε η ηγεσία της Συμμαχίας. Το πώς πέτυχαν οι Έλληνες εκεί όπου οι προαναφερθέντες απέτυχαν, αποτελεί λοιπόν ένα εύλογο ερώτημα.
Αφετέρου, οι συμπατριώτες μας ζούσαν ως υπόδουλοι του Οθωμανικού καθεστώτος για εξαιρετικά μεγάλο χρονικό διάστημα. Τα μοναδικά στοιχεία που τους ενώνουν στη σκοτεινή περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι η ελληνική λαλιά και η Ορθοδοξία, της οποίας η προσφορά είναι πραγματικά σπουδαία για την περίοδο που εξετάζουμε. Συνεπώς, πώς είναι δυνατό να οργανωθεί και να τελεσφορήσει μια τέτοια Επανάσταση απέναντι σε μιαν αυτοκρατορική διοίκηση τυραννική και αδίστακτη;
Την απάντηση σε αυτό το ερώτημα έρχεται να δώσει η ομάδα των πατριωτών, που συστήνουν τη Φιλική Εταιρεία. Ο Νικόλαος Σκουφάς, ο Εμμανουήλ Ξάνθος και ο Αθανάσιος Τσακάλωφ δεν έχουν κανέναν δισταγμό. Η πατρίδα πρέπει να ελευθερωθεί εδώ και τώρα. Με θάρρος και ακλόνητη επιμονή μυούν στην ομάδα τους σημαντικά στελέχη από όλον τον ελληνικό χώρο και ιδίως από την Πελοπόννησο, τον Μοριά. Εξέχοντες στρατιωτικοί, όπως ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ισχυροί πρόκριτοι, όπως ο Πετρόμπεης Μαυρομιχάλης, σπουδαίοι πνευματικοί άνθρωποι, όπως ο Άνθιμος Γαζής, ορκίζονται πίστη στη Φιλική Εταιρεία και αφιερώνουν τις δυνάμεις τους στον ξεσηκωμό του Γένους.
Χωρίς να υπεισέλθουμε σε αναλυτικότερες πληροφορίες, ας αρκεστούμε να αναφέρουμε ότι η Επανάσταση ξεσπά σε διαφορετικά σημεία του Μοριά το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Μαρτίου 1821. Οι πρώτες μεγάλες νίκες είναι γεγονός. Οι πρώην ραγιάδες Έλληνες, «μεθυσμένοι» από τις επιτυχίες και τα λάφυρα που κερδίζουν, νομίζουν ότι τα πάντα έχουν κριθεί. Αρκούν άραγε οι νίκες των για να συσταθεί ελεύθερο Κράτος μετά από τέσσερις σχεδόν αιώνες σκλαβιάς; Οι επαναστατημένοι αντιλαμβάνονται σταδιακά ότι είναι αδύνατο να υπάρξει ανεξάρτητη Ελλάδα, χωρίς την αποδοχή του νέου Κράτους από την ηγεσία των χωρών της Ευρώπης. Και αυτό γιατί πέρα από την ανάγκη νομιμοποίησης του Αγώνα, οι Έλληνες πιέζονται από το πρόσθετο πρόβλημα της χρηματοδότησής του. Ακριβώς σε αυτό το σημείο (και μετά από την πικρή εμπειρία των δύο γνωστότερων Εμφυλίων Πολέμων) συναντώνται οι διαφορετικές ομάδες εξουσίας του εμπόλεμου Ελληνισμού και πετυχαίνουν μια τομή, η οποία από μόνη της τεκμηριώνει το εγκώμιο της Επανάστασης. Όσο και αν η νοοτροπία των ανθρώπων της εποχής απέχει από την αντίστοιχη των Ευρωπαίων πολιτών -και πώς θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά άλλωστε;- οι Εθνοσυνελεύσεις της Επιδαύρου, του Άστρους και της Τροιζήνας θέτουν τα θεμέλια μιας σύγχρονης, ευνομούμενης Πολιτείας, η οποία είναι το βασικό ζητούμενο. Και αυτό συμβαίνει την πιο κατάλληλη ώρα: όταν η δυναμική στρατιά του Ιμπραήμ Πασά έχει σχεδόν σβήσει τη φλόγα της Ελληνικής Επανάστασης και φαίνεται ότι είναι θέμα χρόνου να ανακτήσουν οι Οθωμανοί το χαμένο έδαφος, μεταστρέφεται η εξωτερική πολιτική της Αγγλίας και, κατόπιν, της Γαλλίας και της Ρωσίας. Οι Έλληνες μπορούν πλέον να ελπίζουν στην ευρωπαϊκή αναγνώριση μιας ελεύθερης Ελλάδας. Οι θυσίες του ελληνικού λαού έπιασαν τόπο.
Το νέο ελληνικό Κράτος είναι πραγματικότητα. Ωστόσο, δε θα είχε σχηματιστεί ποτέ, αν δεν ήταν οι Μεσολογγίτισσες μανάδες με τα αποκοιμισμένα από το αφιόνι μωρά στην αγκαλιά κατά την ώρα της μεγάλης Εξόδου. Αν έλειπαν οι χιλιάδες των φρικτά εκτελεσθέντων αμάχων κατά την καταστροφή της Χίου το 1822. Ή ακόμη, η θυσία του Ιερού Λόχου του Αλ. Υψηλάντη στο Δραγατσάνι το 1821. Όλοι όσοι πότισαν με το αίμα τους το δέντρο της λευτεριάς βοήθησαν αποφασιστικά στη μετατροπή ενός σκλαβωμένου Γένους σε ανεξάρτητο Κράτος. Και όσον αφορά στους αγωνιστές, οπλαρχηγούς, καπεταναίους, ναύτες και στρατιώτες, η τιμή είναι δεδομένη και από όλους αναγνωρίσιμη. Όποια και αν ήταν τα βαθύτερα κίνητρά τους, αυτό που αξίζει να κρατήσουμε είναι ότι υπέφεραν τον έσχατο κίνδυνο και δίκαια κερδίζουν τη θέση τους στη συντροφιά των ηρώων. Τι γίνεται αλήθεια με όλους εκείνους που δεν καμώθηκαν για τα γενναία έργα και παρόλα αυτά βασανίστηκαν, αιχμαλωτίστηκαν, εκτελέστηκαν ή πουλήθηκαν ως σκλάβοι στα σκλαβοπάζαρα Ελλάδας και Ανατολής; Όλοι αυτοί που εξαφανίστηκαν από το πρόσωπο της γης, σαν να μην υπήρξαν ποτέ; Τους τιμούμε και ευχαριστούμε εξίσου, γιατί βοήθησαν -χωρίς ίσως να το συνειδητοποιούν κατά τη στιγμή της κακουχίας τους- να γυρίσει ο τροχός της Ιστορίας. Να φθάσουμε σε μια δικαιότερη μορφή κοινωνίας, όπου ο πόθος για ελευθερία και αξιοπρέπεια είναι σεβαστός από κάθε σκεπτόμενο άνθρωπο και όπου επιτρέπεται να ανθίσει η διαφορετικότητα του καθενός.
Ο Μακρυγιάννης στον επίλογο των Απομνημονευμάτων του συμπεραίνει:
[…]τούτην τὴν πατρίδα τὴν ἔχομεν ὅλοι μαζί, καὶ σοφοὶ καὶ ἀμαθεῖς καὶ πλούσιοι καὶ φτωχοὶ καὶ πολιτικοὶ καὶ στρατιωτικοὶ καὶ οἱ πλέον μικρότεροι ἄνθρωποι˙ ὅσοι ἀγωνιστήκαμεν, ἀναλόγως ὁ καθείς, ἔχομεν νὰ ζήσωμεν ἐδῶ. Τὸ λοιπὸν δουλέψαμεν ὅλοι μαζί, νὰ τὴν φυλᾶμεν κι’ ὅλοι μαζὶ καὶ νὰ μὴν λέγῃ οὔτε ὁ δυνατὸς «ἐγώ», οὔτε ὁ ἀδύνατος.[…]
Όσο οι ανθρώπινες κοινωνίες βρίσκονται αντιμέτωπες με τα ίδια προβλήματα, η Ελληνική Επανάσταση του 1821 θα έχει πάντα κάτι ξεχωριστό να πει. Γιατί το νόημά της δεν είναι μόνον εθνικό είναι μες στην ιδιοτυπία του παγκόσμιο.
Αιωνία η μνήμη των νεκρών του Ελληνικού και κάθε δίκαιου Αγώνα,
σας ευχαριστώ.
Μητρόπουλος Παναγιώτης
ΠΕ02 Φιλόλογος
